Joanna Sypuła-Gliwa, Podróż na Wschód

„Podczas podróżowania po Białorusi chwilom docierania do celu towarzyszy zwykle lekkie napięcie z drobną nutą oczekiwania, bo oto w momencie zjazdu z asfaltowej szosy przekracza się niewidzialną granicę przaśnej współczesności białoruskiego państwa i wkracza w retrospektywę polskiej przeszłości tej ziemi. Przeszłości z pasją mordowanej i zagrzebywanej przez prawie siedemdziesiąt lat, której ślady jak polne kamienie podczas orki z uporem wychodzą ciągle na powierzchnię.” (s. 72)




Rozsmakowałam się ostatnio w literaturze wspomnieniowo-podróżniczej, a książka Joanny Sypuły-Gliwy jest kwintesencja moich obecnych preferencji. Autorka opisuje w niej bowiem kilka swoich podróży na Białoruś śladami polskiej historii. Towarzyszką i przewodniczką jest Margaret O’Brien de Lacy, reprezentantka spolonizowanego irlandzkiego rodu osiadłego na Kresach, wygnana stamtąd po wkroczeniu wojsk sowieckich do Polski w 1939 r. Nie był to los odosobniony, jak również sytuacja rodzinnej siedziby, po której nie ma literalnie żadnego śladu.

„Jak okiem sięgnąć falują łany kukurydzy. Szmaragdowa powierzchnia marszczy się, wiatr tworzy na niej wzbierający grzebień, który łagodnym ruchem przesuwa się ku horyzontowi, a już goni go następny, a za nim płynnie nadciągają kolejne. (…) Ziemia Margaret, dziś białoruskie kołchozowe pole obsiane kukurydzą, rozciąga się po obu stronach szosy z Łunnej do Grodna, na dwunastym kilometrze przed miastem Batorego i Orzeszkowej. (…) 
Do wojny był tu folwark Hornica, jeden z wielu wchodzących w skład majątku ziemskiego Augustówek należącego od końca XVIII wieku do irlandzkiej rodziny O’Brien de Lacy, której osiadli na Grodzieńszczyźnie przedstawiciele spolonizowali się całkowicie w połowie XIX wieku. (…) 
Próżno szukać na dzisiejszych mapach nazwy Augustówek; usytuowana trzy kilometry od Grodna siedziba de Lacych została całkowicie pochłonięta przez rozrastające się ciągle miasto. Jeszcze trudniej przyszło nam zidentyfikować Hornicę, choć istniała zaledwie siedemdziesiąt lat temu.” (strony 9-10)

Książka nie ogranicza się jedynie do przedstawienia dziejów rodziny towarzyszki Autorki. Joanna Sypuła-Gliwa w kilku reportażach-esejach przedstawia również losy rodzeństwa Skirmunttów, najprawdopodobniej pozbawionych życia w okrutny sposób przez rozszalały tłum podburzonego chłopstwa czy też sylwetkę Napoleona Ordy i świętego Andrzeja Boboli związanych z Janowem Poleskim.

Poznajemy także losy Tadeusza Reytana, posła ziemi nowogródzkiej, który stanowczo sprzeciwiał się pierwszemu rozbiorowi Rzeczpospolitej, a umarł w szaleństwie i zapomnieniu w rodowym majątku Hruszówka, gdzie praktycznie nie ma żadnych śladów po Reytanach, a pozostałości miejscowego cmentarza świadczą jedynie o tym, że nawet zmarłym nie pozwolono spoczywać w pokoju... 

Książka pani Joanny była tym, czego potrzebowałam po bardzo intensywnym okresie i różnych zawirowaniach w moim codziennym bytowaniu. Z ciekawością zapoznałam się z nowymi informacjami dotyczącymi historii i losów Kresów Wschodnich. 

Jak zawsze po podobnej lekturze zadaję sobie pytanie, czy musiało się to wszystko zdarzyć? Taki bezwzględny koniec i zatracenie dorobku pokoleń… Czy były alternatywne rozwiązania, możliwy inny przebieg wydarzeń? Zastanawiam się i nie znajduję odpowiedzi na te pytania. Chyba już ich nie znajdę, ale nadal chcę poznawać książki, które podejmują te kwestie i przybliżają nam dorobek przeszłości. Książka Joanny Sypuły-Gliwy to wartościowa pozycja. Nie tylko przypomina nam niekiedy zapomniane losy ciekawych osobowości związanych z naszą historią, ale też nakierowuje na inne lektury związane z tematami kresowymi. Polecam!

 

Autor: Joanna Sypuła-Gliwa 
Wydawnictwo: LTW
Rok wydania: 2011
Liczba stron: 264

Magda Szabó, Zamknięte drzwi

 

Prozę Magdy Szabo cenię wysoko, choć przeczytałam zaledwie dwie jej powieści. Oba tytuły wyróżniały się jednak ciekawym stylem i wciągającą fabułą, a uwagę zwracała dopracowana głębia psychologiczna bohaterów. W końcu więc przyszła pora na lekturę „Zamkniętych drzwi”, książki zakupionej przeze mnie kilka lat temu i czekającej cierpliwie na swoją kolej. :)

Jest to historia dwóch kobiet: autorki (alter ego Magdy Szabo) i Emerenc, jej pomocy domowej. Dzieje ich relacji, pełne zawirowań, tajemnic i zdrady są zawarte w tej książce. Od pierwszej strony uwagę czytelnika zagarnia całkowicie Emerenc, kobieta o silnym charakterze, powikłanym życiorysie i poczuciu osobistej niezależności. Ma swoje tajemnice, nikogo nie dopuszcza blisko siebie. Osoby, które ja otaczają, znają tylko fragmenty jej życiorysu. Jedyną istotą ludzką, przed którą stopniowo się odkrywa, jest pisarka, u której sprząta. Stopniowo, drobnymi kroczkami, więź kobiet staje się na tyle silna, że mury, które zbudowała wokół siebie Emerenc, stopniowo znikają, ale czy to przyniesie jej ukojenie czy zwiększy jej ból? 

Losy Emerenc, pełne powikłań, tragedii i poświęcenia uczyniły z niej kobietę twardą i zamkniętą w sobie. Ta skorupa zaczyna pękać pod wpływem relacji z młodszą o pokolenie pisarką, którą stopniowo zaczyna traktować jak własną córkę, której nigdy nie miała. Emerenc nie jest jednoznacznie pozytywną bohaterką. Jej oschłość i zasadniczość mogą nieco odrzucać, ale gdy powoli poznajemy jej przeżycia, przestajemy się dziwić pewnym zachowaniom, które dla niej stały się narzędziem obrony i warunkiem przetrwania w złowrogim świecie. Dla tych, których kochała, była wspaniałomyślna i szczodra i tego właśnie doświadczyła główna bohaterka, choć dość długo tego nie doceniała. 

Nie wiem, czy było to zamierzone, ale na tle silnej, lecz mimo wszystko pełnej wewnętrznej kruchości Emerenc, postać pisarki wypada blado. Ta postać drażniła mnie swym niezdecydowaniem i powierzchownością. Jeśli Emerenc oddała jej dużą część siebie, to ona dała z siebie może 10% swojego czasu i uwagi.

Dobra i angażująca lektura pokazująca zawiłości charakteru ludzkiego i tego, że drugiego człowieka naprawdę trudno poznać i zrozumieć z powierzchownych rozmów i kontaktów. Dopiero momenty krytyczne pozwalają na zrzucenie maski i poznanie prawdziwego oblicza drugiej osoby.

Autor: Magda Szabo 
Tytuł oryginalny: Az ajtó
Wydawnictwo: Bona
Tłumacz: Krystyna Pisarska
Rok wydania: 2013
Liczba stron: 248