Wspomnieniowo i bibliotecznie z okazji Światowego Dnia Książki

Dziś świętujemy Światowy Dzień Książki i Praw Autorskich. To piękne święto, można je celebrować na różne sposoby, ale główną bohaterką jest książka, obecnie niekoniecznie drukowana.:) Mimo dramatycznych doniesień o poziomie czytelnictwa w Polsce nie dołączam do grona pesymistów. Może dlatego, że codziennie widzę młodych ludzi wykorzystujących czas podróży w środkach komunikacji miejskiej na lekturę. Czasem zdarza mi się nawet w pracy podyskutować o książkach, jakie aktualnie czytam. Nieodmiennie zauważam też niezłą frekwencję w moich dzielnicowych bibliotekach; ostatnio czekałam w kolejce 3 miesiące, aby dostać do przeczytania książkę, która wcale nie była bestsellerem literatury kobiecej. :) Sądzę więc, że słowo pisane ma przed sobą przyszłość, może nie świetlaną, ale na pewno są aspekty pozwalające na podjęcie walki o czytelnika. 

Dla mnie największym fenomenem ostatnich lat są biblioteki. Na przykładzie bibliotek warszawskich (wiem, że nie do końca reprezentatywnych dla całego kraju) widzę, jak zmienił się ich profil, jak przestały być zapyziałymi i przysypanymi kurzem instytucjami a stają się lokalnymi centrami kulturalnymi proponującymi ciekawe inicjatywy. Pozwólcie więc, że napiszę kilka słów o roli czytelnictwa i bibliotek domowych w dworach  polskiego ziemiaństwa w XIX wieku i jaką rolę odegrały one w utrzymaniu polskości w dobrej kondycji przez ponad 100 lat.

Biblioteka w pałacu Przezdzieckich
Źródło

Dwór ziemiański często był ośrodkiem życia kulturalnego, w którym oprócz codziennego życia i gospodarzenia rozwijano również wiele zainteresowań i pasji domowników. W każdym dworze było również pomieszczenie pełniące rolę biblioteki. Czasem bardziej okazałej, zawierającej tysiące tomów, czasem mniej bogatej, liczącej zaledwie kilkaset książek. Obowiązkowo były tam obecne najsłynniejsze dzieła literatury polskiej oraz tomy dotyczące historii Polski. Brak oczytania był cechą wstydliwą.

Do polskich dworów położonych na dalekich Kresach Wschodnich, w najbardziej zapadłych zakątkach dokąd dotarł polski żywioł, wszędzie docierało przynajmniej kilka tytułów gazet i czasopism polskich oraz zagranicznych, których lektura była stałym elementem dnia. Pod koniec XIX wieku powstały czasopisma ukierunkowane na sferę ziemiańską, np. „Wieś i Dwór” czy „Wieś Ilustrowana”.

Poczesne miejsce w spisie domowych lektur zajmowały dzieła polskich klasyków, czytano również autorów współczesnych reprezentujących nurt pozytywizmu i Młodej Polski. Sprowadzano również książki zagraniczne, głównie francuskie, ale również rosyjskie, co było spowodowane wymogami carskiego systemu edukacji wobec uczniów narodowości polskiej. W powszechnym zwyczaju było głośne czytanie lektur, o czym wspominają autorzy wspomnień i pamiętników. 

 

W tamtych czasach rozpowszechniony był system tzw. bibliotek wędrownych, który pozwalał na korzystanie z urozmaiconego zestawu tytułów książkowych bez konieczności ich zakupu. W każdym dworze starano się jednak gromadzić własne zbiory, które miały służyć edukacji i rozrywce umysłowej mieszkańców danego majątku ziemskiego.  (na zdjęciu biblioteka w pałacu Raczyńskich)

Niektóre biblioteki ziemiańskie dysponowały cennymi zbiorami. Tadeusz Epsztein, opisując bibliotekę Kaliksta Dunin-Borkowskiego z Klimaszówki na Podolu, pisze: „Swoje zamiłowania kolekcjonerskie Kalikst Borkowski zaczął rozwijać jako młody człowiek. Po ojcu, a nieco później po bracie Klemensie przejął różne zbiory rodzinne, w tym także bibliotekę, na którą mogły się składać fragmenty dawnych kolekcji, po Czartoryskich, poprzednich właścicielach dóbr klimaszowieckich, i po jezuitach kamienieckich, gdyż ich majątek (Ormiany) w 1800 roku nabył ojciec Kaliksta, Michał Borkowski. Odziedziczoną bibliotekę Borkowski poważnie powiększył przez systematyczne zakupy. Książki polskie i obce sprowadzał z Królestwa Polskiego (z Warszawy) za pośrednictwem księgarzy, niektóre nabywał bezpośrednio podczas podróży, nawet zagranicznych”.

Anna Rey Konstantowa Potocka pisze w książce "Przez góry,doliny..." o bibliotece w Sieciechowicach "(...)Biblioteka miała zaś na gładkim suficie Stworzenie Adama, które mistrz Puszczyński pięknie skopiował. (...)Ściany biblioteki pokrywały makaty z XVIII wieku zakupione w 1880 roku przez stryja Mieczysława. Znajdowały się one w klasztorze Wizytek w Krakowie, haftowane przez Lubomirską. Były to hafty z aplikacjami, przedstawiające sceny z Pisma Swiętego (...) Szafy biblioteczne zawierające pierwodruki Mikołaja Reya, listy królów (Augusta II i Stanisława Augusta) oraz korespondencję Henrietty Ewy Antkwiczówny Sołtysikowej Kuczkowskiej, dwa sztambuchy z wierszem Mickiewicza "Do mojego Cicerone"i zapiskami z ówczesnego jej świata.(...)".

 

Roman Mycielski z biblioteki z pałacu we Wrześni zapamiętał z kolei głowę dzika wiszącą nad jej drzwiami, którą pałacowe dzieci uważały za głównego złego ducha zamieszkującego pałac, któremu należało się kłaniać wchodząc do biblioteki. Biblioteka we Wrześni zastawiona była ozdobnymi szafami w których znajdowało się ok. 4500 książek (według spisu z roku 1993). 

 Moja wymarzona biblioteka domowa wyglądałaby chyba tak:

Źródło

A Wasza? 

Źródła:http://gutw.pl/e-gazetka/biblioteki-dworskie.php
http://ziemianskieklimaty.weebly.com/