Chyba wszystkie mole książkowe uwielbiają rozmaite zestawienia i listy wskazujące lektury "naj". Lubimy porównywać swoje doświadczenia czytelnicze z listami przygotowywanymi niezależnie od nas. Najsłynniejszym z takich zestawień jest chyba Lista 100 najlepszych książek BBC, dość kontrowersyjna zresztą, ale wszystkie zestawienia takie będą, czy tego chcemy, czy nie. Nie zmienia to jednak faktu, że i tak lubimy je przeglądać. :)
Ostatnio natknęłam się na listę 50 najtrudniejszych książek świata przygotowaną przez serwis Flavorwire. Spotkałam się tam z tytułami kompletnie mi nieznanymi, czasem nawet nieprzetłumaczonymi na język polski, ale było też kilka niespodzianek. Macie ochotę na poznanie listy? Przyjmuję, że tak, a więc poniżej zamieszczam wykaz książek na niej umieszczony , który na swoje potrzeby nazwałam "listą dla twardzieli". :)
1. "Nightwood", Djuna Barnes (1892-1982)
Twórczość Djuny Barnes jest w Polsce zupełnie nieznana, a była to jedna z kultowych postaci paryskiej bohemy lat 20 i 30-tych XX w. Jej powieść "Nightwood" jest dziełem modernistycznym, pojawiają się wątki homoseksualne. Jest to to powieść "z kluczem" często uznawana za jedną z najtrudniejszych w odbiorze. Wstępem książkę opatrzył T.S. Eliot, co przyczyniło się do jej popularności.
2. "Krwawy południk" (Blood Meridian), Cormac McCarthy (ur. 1933)
Ta książka McCarthy'ego została zaliczona przez The New York Times do pięciu najlepszych powieści amerykańskich ostatnich 25 lat; w innym zestawieniu 100 najlepiej wykreowanych postaci literatury pięknej od 1900 r. znalazł się antybohater książki - sędzia Holden, łowca skalpów. Jest to okrutna opowieść o czasach bezlitosnej masakry Indian.
Dodam od siebie, że chociaż zdaję sobie sprawę z wartości literackiej twórczości McCarty'ego, to do tej pory nie sięgnęłam po jego książki. Jeśli jednak kiedyś się przełamię, to już wiem, że nie powinnam zaczynać od "Krwawego południka".
3. "Moby Dick", Herman Melville (1819-91)
Bohater powieści, Izmael, zaciąga się na wielorybniczy statek, aby dostać się pod rozkazy kapitana owładniętego żądzą zemsty na białym wielorybie, przez którego stracił nogę. Ta opowieść to również rodzaj uniwersalnej przypowieści o losie człowieka.
Wydaje mi się, że ją czytałam wieki temu, ale kompletnie nie pamiętam, czy lektura sprawiała mi trudność. Być może omijałam co nudniejsze (z mojego punktu widzenia) fragmenty.
4. "Infinite Jest", David Foster Wallace (1962-2008)
Pisarz wywodził się ze środowiska akademickiego, pisał w stylu postmodernistów. Jego cechą szczególną jest używanie mało znanych wyrazów. W powieści "Infinite Jest" (1080 stron! w wersji angielskiej) jest mnóstwo przypisów. Akcja toczy się w Bostonie i w niedalekiej przyszłości, porusza szereg problemów kultury popularnej, globalizacji, ekologii etc. Jest to sztandarowa powieść epoki clintonowskiej. Powieść nie została przetłumaczona na język polski.
5. "J R", William Gaddis (1922-98)
William Gaddis to amerykański pisarz postmodernistyczny, którego dwie powieści (w tym "J R") zdobyły National Book Award. "J R" to ponad 750 stron dialogu bez wskazania, kto rozmawia i w jaki sposób przenosimy się z miejsca na miejsce. W Polsce przetłumaczono inną jego powieść pt. "Ciesielski gotyk".
6. "Finneganów tren" ("Finnegans Wake"), James Joyce (1882-1941)
Ta książka Joyce'a, nad którą pracował piętnaście lat, uchodzi za "najbardziej tajemniczą książkę XX wieku" lub jak chcą inni za "książkę nie do przeczytania". Jedna z prób interpretacji głosi, że ksiązka ta jest podróżą w głąb ludzkiej, boskiej czy kosmicznej, pogrążonej we śnie jaźni, dla której pisarz wynalazł specjalną mowę złożoną z neologizmów i wielojęzycznych kalamburów... Wydaje mi się, że przy tym dziele "Ulisses" jest tylko dziecięcą igraszką...
7. "Wściekłość i wrzask" ("The Sound and the fury"), William Faulkner (1897-1962)
To jedno z najsłynniejszych dzieł Faulknera, ale nie najłatwiejsze. W powieści nie ma wszechobecnego i wszechwiedzącego narratora. Opowieść o upadku rodziny Compsonów podzielił między 3 osoby uczestniczące w dramacie oraz obserwatora zewnętrznego. Czytelnik musi być przygotowany do podjęcia roli śledczego, aby wyłowić prawdę z kilku zniekształconych relacji, gdzie zaciera się chronologia, a prawdę trudno odróżnić od fałszu.
8. "Bad Behavior", Mary Gaitskill (ur. 1954)
Lektura dla "twardych" kobiet: nałogi, prostytucja, sado-maso...
9. "W poszukiwaniu straconego czasu", Marcel Proust (1871-1922)
Cóż tu można dodać? Lektura trudna, ale satysfakcja z zagłębienia się w ten niezwykły świat jest spora.
10. "Klucz do alfabetu" ("Alphabetical order"), Walter Abish (ur. 1931)
To jedna z najsłynniejszych powieści Waltera Abisha opowiadająca o egzotycznych przygodach w Afryce. Jest to zabawa z literami: pierwszy rozdział składa się w całości ze słów zaczynających się na literę A, w drugim rozdziale pojawiają się też słowa na B, i tak dalej do rozdziału 26; potem odwrotnie - w rozdziale 28 znikają słowa na Z, a w 29 na Y. Ciekawa jestem polskiego tłumaczenia. :)
11. "Geek Love", Katherine Dunn (ur. 1945)
Ta książka była finalistką National Book Award w 1989 r.
12. "Nagi lunch" ("Naked Lunch"), William S. Burroughs (1914-97)
Książka składa się z przemieszanych urywków przypominających zapis snów, halucynacji, urojeń. Niektóre fragmenty są jaskrawo obsceniczne.
13. "The Faerie Queene", Edmund Spenser (1552-99)
Utwór wychwalający rządy Tudorów za pomocą alegorii.
14. "Trainspotting", Irvine Welsh (ur. 1958)
Dragi, dragi, więcej dragów...
15. "Cmętarz zwieżąt" ("Pet Sematary"), Stephen King (ur. 1947)
Przerażająca książka, po prostu.
16. "Dzieci ze schowka", Ryu Murakami (ur. 1952)
Historia przyjaźni dwóch chłopców z domu dziecka porzuconych przez matki w niemowlęctwie w dworcowym schowku. Pełna zaskakujących scen i dziwacznych postaci - mieszanka czarnego humoru, absurdu i makabreski.
17. "Battle Royale", Koushun Takami (ur. 1969)
Dokładny opis morderczego eksperymentu w totalitarnym państwie, podczas którego uczniowie jednej z klas licealnych zmuszeni są do okrutnej walki między sobą. Muszą zabić, aby przeżyć.
18. "Dom liści" ("House of Leaves"), Mark Z. Danielewski (ur. 1966)
Mark Z. Danielewski jest pisarzem amerykańskim polskiego pochodzenia (syn awangardowego reżysera Tada Danielewskiego). "Dom liści" to jego najsłynniejsza i wielokrotnie nagradzana powieść, uznawana za kultową. Forma tej książki jest niekonwencjonalna, począwszy od niezwykłego układu strony i strony wizualnej, skończywszy na licznych przypisach zawierających jedynie przypisy bądź odwołania do fikcyjnych dzieł i twórców. Niektóre strony zawierają jedynie kilka słów, zdań uszeregowanych w dziwny, odzwierciedlający wydarzenia w książce, sposób.
19. "Do latarni morskiej" ("To the Lighthouse"), Virginia Woolf (1882-1941)
To jedna z najwybitniejszych powieści Virginii Woolf, modernistyczna, wykorzystująca technikę strumienia świadomości.
20. "Malowany ptak" (The Painted Bird"), Jerzy Kosiński (1933-91)
Może nie wszyscy czytali tę książkę, ale z pewnością prawie wszyscy o niej słyszeli. Kontrowersyjna powieść ukazująca wizję świata wynaturzonego przez wojnę. W latach 80-tych Kosiński został oskarżony o plagiatorstwo, również w odniesieniu do "Malowanego ptaka".
21. "The Wittgenstein's Mistress", David Markson (1927-2010)
Powieść eksperymentalna, odrzucona przez wydawców 55 (!) razy, by po wydaniu zyskać uznanie krytyków. Ta książka to seria stwierdzeń w pierwszej osobie wypowiadanych przez kobietę, która uważa się za ostatnią ludzką istotę na świecie.
22. "Johnny got his gun", Dalton Trumbo (1905-76)
Antywojenna powieść przedstawiająca losy ciężko rannego żołnierza uwięzionego w swym ciele bez możliwości decydowania o swoim losie.
23. "Dhalgren", Samuel R. Delany (ur. 1942)
Science-fiction pełne odniesień do mitologii greckiej, rozpoczynające się tajemniczym, zaszyfrowanym fragmentem tekstu.
24. "The Making of Americans", Gertrude Stein (1874-1946)
Powieść modernistyczna. Styl pisarski Gertrude Stein odznacza się użyciem słów bardziej dla ich skojarzeń i dźwięku, niż dla dosłownego znaczenia, skomplikowanym systemem powtórzeń i przekształceń jednego tematu wyrazowego, odejściem od klasycznego przestankowania i normalnej składni, ukazywaniem wrażeń i stanów umysłu bardziej, niż snuciem wątków... 900 stron...
25. "The Silmarillion", J.R.R. Tolkien (1892-1973)
Silmarillion" to zbiór opowieści o Dawnych Dniach, czyli o Pierwszej Erze Świata, poprzedzającej epokę, w której rozgrywa się akcja Władcy Pierścieni. Oprócz właściwej historii Silmarilów książkę wypełniają legendy o Ainurach, Valarach, upadku Numenoru i Pierścieniu Władzy. Razem składają się na niepowtarzalny obraz dziejów – od Muzyki Ainurów, z której zrodził się świat, aż do końca Trzeciej Ery, gdy powiernicy Pierścienia odpłynęli z Szarej Przystani...
26. "Jądro ciemności" ("Heart of Darkness", Joseph Conrad (1857-1924)
Bolesne i niebezpieczne arcydzieło. Trzech gentlemanów słucha opowieści żeglarza włóczęgi Charliego Marlowa o jego wyprawie do Konga będącego w końcu XIX w. kolonią belgijską. Podróż do placówki przedsiębiorstwa handlującego między innymi kością słoniową okazuje się wędrówką do tytułowego „jądra ciemności”, w otchłań własnej podświadomości i do granic zrozumienia. Wieńczące ją spotkanie z przerażającym i fascynującym Kurtzem, którego Marlow ma sprowadzić z powrotem do cywilizowanego świata, dokonuje ostatecznego przewartościowania jego myślenia. Fascynująca i aktualna geneza zła, pytania o prawo do przemocy w imię cywilizacji. Książka budzi do dziś wiele kontrowersji.
27. "Gra w klasy", Julio Cortazar (1914-84)
To najsłynniejsza książka Cortazara: można ją czytać w nieskończoność, odkrywając coraz to inne konteksty, układając za każdym razem nowe warianty zakończenia poszczególnych wątków, zmieniając kolejność rozdziałów i stron. Ta książka przypomina zabawę w klocki, kiedy z małych sześcianów powstaje pałac albo most, możliwości są nieograniczone.
28. "Ostateczne wyjście", Natsuo Kirino (ur. 1951)
Książka to bezlitosna podróż do najciemniejszych zakątków ludzkiej duszy. To również niepokojące ostrzeżenie, że desperackie pragnienie wolności może zmusić zwykłego człowieka do dokonania rzeczy niewyobrażalnych.
29. "2666", Roberto Bolaño (1953-2003)
Książka wydana pośmiertnie. Znajdziemy tu wszystko, co najbardziej charakterystyczne dla Bolano - otwarte zakończenia, niedopowiedzenie, szkatułkowy i meandryczny sposób snucia opowieści, polifoniczną narrację wchłaniającą i mieszająca rozmaite głosy. Polski przekład liczy sobie 1008 stron.
30. "Tampa", Alissa Nutting
Jedna z najbardziej kontrowersyjnych książek w 2013 r. w USA. Jest ona opowieścią socjopatycznej nauczycielki o uwiedzeniu jej ucznia.
31. "Wojna i pokój", Lew Tołstoj (1828-1910)
I tu się zdziwiłam. Bo mimo swej kompleksowości i francuskich dialogów ciągnących się przez kilkanaście stron to jest świetna, porywająca literatura, która nie powinna być uznana za ekstremalnie trudną.
32. "Życie i myśli JW Pana Tristrama Shandy" ("The Life and Opinions of Tristram Shandy, Gentleman"), Laurence Sterne (1713-68)
Utwór składa się z 9 ksiąg i wbrew tytułowi niewiele mówi o głównym bohaterze – Tristram rodzi się dopiero w połowie obszernego dzieła. Poszczególne księgi, osnute wokół jednego wątku, wypełniają liczne dygresje, dyskusje, anegdoty i refleksje autora.
Autor stosuje eksperymenty techniczne: nietypowe użycie kropek i myślników, wprowadzenie zdań z małej litery, urywanych wypowiedzi, jednozdaniowych rozdziałów i nie zapisanych stron. Dzieło kończy się bez jakichkolwiek konkluzji w momencie, gdy Tristram jest jeszcze dzieckiem.
33. "Tęcza grawitacji" ("Gravity's Rainbow"), Thomas Pynchon (ur. 1937)
Wizjonerski opis wstrząsanej ostatnimi gorączkowymi konwulsjami, odurzonej, znarkotyzowanej wojenną paranoją Europy, poprzez którą kontynuuje swą obłędną Odyseję William Slothrop, amerykański oficer, starając się w okupowanych Niemczech odnaleźć superrakietę V-2. Komizm przeplata się podczas jego wędrówki z grozą, obscena z religijnymi uniesieniami, intryga szpiegowska z poezją. Niestandardowość formy i szeroki zakres nawiązań oraz aluzji czynią powieść niemożliwą do streszczenia. Powieść otrzymała National Book Award w 1974 r.
34. "Opowieści kanterberyjskie" ("The Canterbury Tales"), Geoffrey Chaucer (ok.1343-1400)
Literacki obraz codziennego życia w XIV w. w formie 20 opowieści 30 pielgrzymów-narratorów odbywających pielgrzymkę z Londynu do grobu św. Tomasza z Canterbury. Dla urozmaicenia drogi każdy z nich opowiada współtowarzyszom podróży 4 przypowieści.
35. "Podziemia" ("Underworld"), Don deLillo (ur. 1936)
Pisarz jest jednym z czołowych przedstawicieli amerykańskiego postmodernizmu. "Podziemia to powieść ukazująca złożoność świata drugiej połowy XX w. Rozpoczyna się legendarnym meczem w baseballa (Giants’i kontra Dodgers’i) z 1951 roku. Na dalszych stronach autor zabiera nas w podróż po przez czas aż do lat dziewięćdziesiątych XX wieku, a osią narracji jest pamiątkowa piłka baseballowa.
36. "Almanac of the Dead", Leslie Marmon Silko (ur. 1948)
Nielinearna narracja, handel narkotykami, korupcja, powstanie Afroamerykanów.
37. "Kosmos", Witold Gombrowicz (1904-69)
Według Witolda Gombrowicza "Kosmos" był powieścią o kształtowaniu się rzeczywistości, percepcji czy też relacji zawartej miedzy świadomością a rzeczywistością.
38. "Trudny wybór" ("The Conservationist"), Nadine Gordimer (ur. 1923)
Nadine Gordimer jest laureatką literackiej Nagrody Nobla z 1991 r. W "Trudnym wyborze" (tytuł polskiego wydania z 2010 r.; książka ta została wydana w 1982 r. pod tytułem "Zachować swój świat") przedstawia obraz Czarnego Kontynentu, który skłania do refleksji na temat postawy człowieka wobec zła i trudnych wyborów moralnych. W powieści występują dwa rodzaje narracji - właściciela farmy oraz inne osoby odwiedzające farmę. Gęsta, nasycona znaczeniem i aluzjami proza Gordimer nie jest lekturą łatwą, którą można podjąć bez przygotowania.
39. "Wybór Zofii" ("Sophie's Choice"), William Styron (1925-2006)
Najsłynniejsza i najbardziej wstrząsająca powieść Styrona. Zofia jest emigrantką z Polski, przeszła przez koszmar obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu. Natan jest Żydem, intelektualistą, a zarazem schizofrenikiem i narkomanem. Obsesyjnie gromadzi dowody zbrodni na narodzie żydowskim, żyje pragnieniem odwetu. Ich sąsiad, Stingo, staje się powiernikiem Zofii, która opowiada, jak w obozie próbowała wszelkich sposobów, by uratować swoje dzieci, wreszcie zdradza, do jakiego wyboru została zmuszona. Dręczona wyrzutami sumienia nie potrafi się otrząsnąć. Stingo próbuje wyrwać kobietę spod wpływu kochanka, ale Zofia musi sama dokonać kolejnego wyboru.
40. "Clarissa, Or the history of a Young Lady", Samuel Richardson (1689-1761)
Powieść epistolarna o niedolach młodej panny uciekającej od niechcianego małżeństwa i trafiająca w ręce łajdaka Roberta Lovelace'a (od tego nazwiska wywodzi się określenie "lowelas"). Jedna z najdłuższych powieści w języku angielskim - 1534 strony...
41. "Nieszczęśni" ("The Unfortunates"), B.S. Johnson
"Nieszczęśni" to najgłośniejsza książka Johnsona, awangardowego brytyjskiego twórcy. To interaktywna powieść, złożona z luźnych, nienumerowanych arkuszy ukrytych w pudełku, otwiera przed czytelnikami tajemnice umysłu bohatera.
42. "The Collected Stories of Lydia Davis", Lydia Davis (ur. 1947)
Lydia Davis to amerykańska pisarka znana głównie z tworzenia opowiadań. W 2013 r. została laureatką Man Booker International Prize.
43. "The Tunnel", William Gass (ur. 1924)
Główny bohater książki próbuje napisać wstęp do swojego dzieła, ale zamiast tego zaczyna pisać głęboko osobistą książkę, w której ujawnia kłamstwa, półprawdy i emocjonalny chaos, który mu towarzyszy przez całe życie. Książka została uhonorowana American Book Award w 1996 r.
44. "Rok magicznego myślenia" ("The Year of Magical Thinking"), Joan Didion (ur. 1934)
Książka jest zapisem myśli i działań autorki w okresie, który nastąpił po śmierci męża i w trakcie ciężkiej choroby córki. Zaskoczona własnym zachowaniem, aberracjami w funkcjonowaniu umysłu pogrążonego w cierpieniu, zaczyna prowadzić samoobserwację - chłodną, precyzyjną, niekiedy bezlitosną, częściej podszytą autoironią. Nazywa to próbą zrozumienia, nadania sensu temu, co się stało. Próbą niezakończoną sukcesem, lecz jedynie konstatacją, że istnieją wydarzenia, wobec których tego rodzaju wysiłki nie mają sensu. Książka została nagrodzona National Book Award w 2005 r.
45. "The Demon", Hubert Selby Jr (1928-2004)
Historia mężczyzny ściganego przez pożądanie i chorobliwą żądzę zemsty.
46. "The Royal Family", William T. Vollmann
Trzecia część "Prostitution trilogy". 780 stron.
47. "Boska Komedia", Dante Alighieri
"Boska Komedia" jest alegoryczną opowieścią o wędrówce Dantego-pielgrzyma przez Piekło, Czyściec i Raj. W porównaniu z innymi pozycjami na liście to epickie dzieło Dantego chyba nie jest aż tak trudne w odbiorze.
48. "A Tale of a Tub", Jonathan Swift (1667-1745)
Jedna z najbardziej znanych i natrudniejszych satyr autorstwa Swifta.
49. "Zamek", Franz Kafka
Zamek to jedna z jego najbardziej znanych powieści wybitnego austriackiego pisarza. Zmagania głównego bohatera, K., z wszechmocnym i jednocześnie niedostępnym Zamkiem są odczytywane jako obraz egzystencji ludzkiej świadomości, zagubionej w nieprzychylnym i obcym jej świecie, ale też jako swego rodzaju traktat teologiczny.
50. "Archipelag Gułag", Aleksander Sołżenicyn
Dzięki tej książce, opublikowanej w Paryżu w latach 1973-1975, świat poznał prawdę o łagrach i skrywanej przed opinią publiczną części historii ZSRR.
Wydaje się, że twórcy powyższej listy potraktowali "trudność książki" dość szeroko. Wiele lektur na liście jest trudnych od strony formalnej: hermetyczny styl, oryginalna struktura, nietypowa narracja; inne z kolei to lektury trudne pod względem emocjonalnym. Lista, jak lista, ale poczytać można, chociaż sporo na niej pozycji nieprzetłumaczonych na język polski. Przyznać jednak muszę, że niektóre z tych, które zostały przetłumaczone na polski, były mi kompletnie nieznane.