Monika Jaruzelska, Towarzyszka Panienka

Książka Moniki Jaruzelskiej była jednym z bestsellerów 2013 r. Z różnych względów nie planowałam jej lektury. Ale, jak się okazuje, wszystkiego nie da się przewidzieć. :) Podczas wizyty w bibliotece ujrzałam książkę na półce, pomyślałam, że byłaby to fajna lektura dla mojej Mamy. Jak pomyślałam, tak zrobiłam, czyli wypożyczyłam książkę dla Mamy, która pochłonęła „Towarzyszkę Panienkę” w dwa wieczory. Jako że termin oddania książki do biblioteki był dość długi postanowiłam i ja zapoznać się z tą pozycją.

Książka jest napisana w formie impresji, takich wspomnieniowych puzzli (takiego określenia używa autorka) i nie można jej traktować jak autobiografii. To raczej zbiór anegdot i historyjek z życia autorki, „tej” Jaruzelskiej. Wyłania się z nich obraz dziecka, dziewczyny, później kobiety, która świadoma jest swojej niecodziennej pozycji w otaczającej ją rzeczywistości, ale stara się nie zatracić umiejętności samodzielnego myślenia.

Monika Jaruzelska pisze nie tylko o sobie, swoich rodzicach (często w zaskakujący sposób), synu; przed naszymi oczami przewija się korowód postaci, które napotkała na swojej drodze, od Kory po Rafała Ziemkiewicza. Większość przytaczanych anegdot jest dość zabawnych, ale uważam, że z kilku - zwłaszcza dotyczących jej ochroniarzy – autorka mogła zrezygnować.

Tym, co uderza w tej książce to powierzchowność. Miałam wrażenie takiego „ślizgania się po powierzchni” przez autorkę. I dopóki jest to „ślizganie”, niewchodzenie w szczegóły to jest w porządku, lektura należy do miłych i przyjemnych. Można się z autorką zgadzać lub nie, ale czyta się dobrze. Są jednak momenty, kiedy Monika Jaruzelska, niejako mimochodem, wypowiada swoje opinie jako obiektywną prawdę, a sądy te są dość kontrowersyjne, co sprawia wrażenie pewnej formy manipulacji.

Żeby nie być gołosłowną przytoczę dwa przykłady, które zwróciły moją uwagę. 

[chłopcy z ochrony] „Bywało, że przy mnie chłopaków ponosiły emocje. Oglądając wiadomości telewizyjne, klęli: „Kurwa, bym zajebał tych wszystkich solidaruchów!”. Ale z drugiej strony natykałam się na podobne emocje: „Na drzewach zamiast liści będą wisieć komuniści!”. Konsekwencją tych emocji już wkrótce była śmierć sierżanta Karosa i księdza Popiełuszki. A ja musiałam żyć w tych dwóch światach.” (s. 67)

Zrównanie śmierci księdza Popiełuszki i sierżanta Karosa jest, jakby to powiedzieć, z gruntu fałszywe. W latach 80-tych XX w. ksiądz Popiełuszko był jedną z wielu śmiertelnych ofiar działań aparatu bezpieczeństwa PRL (tu znajdziecie informacje o ofiarach stanu wojennego i lat następnych). Sierżant Karos był jedyną ofiarą aparatu władzy w tym czasie i to dość przypadkową. Zginął w wyniku postrzelenia, gdy szarpali się z nim młodzi chłopcy zaangażowani w działalność opozycyjną. Zrównanie tych wydarzeń w taki sposób, w jaki zostało to ukazane w książce Moniki Jaruzelskiej budzi mój głęboki sprzeciw. W moim przekonaniu, inny wymiar mają również pokrzykiwania uzbrojonych „chłopców z ochrony” w zestawieniu z rymowankami bezbronnego tłumu manifestantów żądających prawa do wyrażania swoich poglądów, co w PRL-u było przecież zakazane.

„Tragedia w Wujku nie była odgórnie przygotowaną egzekucją. Stało się to pod wpływem emocji chwili.” (s. 112)

Czy aby na pewno można to stwierdzać z taką niezachwianą pewnością?

Autorka dość skrótowo przedstawia też wersję zmiany światopoglądu swojego ojca w latach wojny: „Poglądy zmienił podczas wojny. Najpierw zsyłka na Syberię, śmierć ojca, nieskuteczna próba dotarcia do armii generała Andersa, a potem przedostanie się do Armii Ludowej – to wszystko spowodowało u niego przemianę światopoglądową. Przy tym jeszcze większy szacunek do prostego człowieka. Ojciec mówił, że tak naprawdę on, matka Wanda i siostra Teresa przetrwali w tajdze dzięki prostym ludziom z syberyjskiej wsi. Niezwykle serdecznym, dzielącym się ostatnią kromką chleba w chwili głodu i chłodu. I ten paniczyk o endeckim nastawieniu przekonał się wówczas, że równość społeczna jest jak najbardziej moralnie usprawiedliwiona, a wręcz pożądana.” (strony 59-60)
Może i tak było, i ta zmiana światopoglądu o 180 stopni rzeczywiście miała miejsce, ale generał Jaruzelski jest jedynym znanym mi przypadkiem powzięcia tak pozytywnych odczuć do ZSRR i systemu komunistycznego po doświadczeniach syberyjskiej zsyłki. A może ktoś z Was zna podobny przypadek?

Powyższe kwestie, czy raczej sposób ich prezentacji przez autorkę, budzi moje wątpliwości. Nutę fałszu, a przynajmniej braku logiki, wyczuwam również w kwestii chrztu syna autorki. Nie wspominałabym o tej sprawie, gdyż uważam ją za kwestię należącą bezsprzecznie do prywatności każdej osoby, ale autorka sama opisała to zdarzenie w książce dość szeroko. Monika Jaruzelska została ochrzczona potajemnie przez babcię jako kilkuletnie dziecko. Uważa się jednak za osobę niewierzącą, podobnie jak jej rodzice i partner, ojciec jej dziecka. Dziwi mnie więc, że postanowiła ochrzcić swego syna. Czyż można się dziwić, że 9-latek, którego najbliższe otoczenie stanowią osoby niewierzące, „podjął decyzję”, że nie wierzy w Boga? Po co i na co podjęto decyzję o sakramencie chrztu skoro nikt nie zamierzał dotrzymać przyrzeczeń zawartych w treści deklaracji rodziców i rodziców chrzestnych? Czyżby tylko ze względów dekoracyjnych oferowanych przez górski kościółek? No, nie rozumiem tego podejścia i chyba już nie zrozumiem. 

Książkę czyta się szybko, nawet trochę bezrefleksyjnie. Sprzyjają temu krótkie rozdziały, dość duża czcionka i lekki, przystępny język. Jest to w założeniu lektura lekka, łatwa i przyjemna. Mimo zgłoszonych powyżej uwag krytycznych uważam, że "Towarzyszka Panienka" jest warta uwagi czytelnika. W porównaniu z czytaną przeze mnie ostatnio książką Małgorzaty Potockiej (notabene obie są dobrymi znajomymi i wspominają o sobie w swoich książkach) jest to różnica kilku klas na korzyść książki Moniki Jaruzelskiej.  Jednak decydując się na jej lekturę warto dysponować pewną wiedzą o okresie PRL-u i stanu wojennego, aby nie przyjmować bezkrytycznie wszystkich zawartych tam opinii, a być w stanie odnaleźć wiele ciekawostek i „smaczków” z tamtych czasów. Wtedy nasza satysfakcja czytelnicza będzie pełniejsza i bardziej dogłębna.

Autor: Monika Jaruzelska
Wydawnictwo: Czerwone i Czarne
Rok wydania: 2013
Liczba stron: 280